Cogito ergo sum

Łacińska sentencja, Myślę więc jestem, wypowiedziana przez francuskiego filozofa René Descartes, nazywanego w Polsce Kartezjuszem, zdecydowanie wygrała plebiscyt popularności wśród uczniów ósmych klas.

Zapytani o znane im zwroty i sentencje łacińskie pojawiające się na lekcjach, w podręcznikach i literaturze wymieniali między innymi curriculum vitae, et caetera, post scriptum (P.S.), quo vadis, nota bene, homo sapiens, gloria, pater noster, imperium romanum, liberum veto, veni vidi vici, sensu stricto, de facto, carpe diem, caritas.

Znajomość łaciny przydaje się na wielu płaszczyznach naszego życia i nie jest tylko chęcią zabłyśnięcia w towarzystwie zgrabnie rzuconym bon motem. Studia medyczne, prawnicze, polonistyczne czy języków romańskich będą wymagały znajomości wielu łacińskich pojęć. W życiu codziennym również jest ona przydatna, choćby w kontekście wprowadzonego ostatnio przez Komisję Europejską rozporządzenia, zezwalającego na wprowadzenie do obrotu mąki ze świerszcza domowego. O tym, że znajduje się on w składzie dowiemy się tylko z łacińskiej nazwy Acheta domesticus.

Załączamy pełniejszą listę łacińskich zwrotów powstałą przy współudziale wielu nauczycieli i uczniów. Za pomoc przy jej tworzeniu serdecznie wszystkim dziękuję, jak również spiritus movens tego wydarzenia, czyli Pani Dyrektor. Ciąg dalszy potyczek z łaciną już niedługo!

Małgorzata Wiśniewska

PS. Wszystkim miłośnikom łacińskich sentencji gorąco polecam pięknie ilustrowaną pozycję ze szkolnej biblioteki Zuzanny Kisielewskiej „Nolens Volens czyli chcąc nie chcąc, prawie 100 sentencji łacińskich i kilka greckich”.

Łacińskie zwroty i sentencje,

zgromadzone przez nauczycieli i uczniów

Liberum veto	„wolne, nie pozwalam” zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów biorących udział w obradach Sejmu do zerwania go i unieważnienia podjętych na nim uchwał.
Imperium Romanum	Cesarstwo rzymskie
Veni, vidi, vici	Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem
Ecce homo	„oto człowiek” słowa Piłata wypowiedziane o Jezusie Chrystusie (J. 19,5) po biczowaniu i koronowaniu cierniem
Nihil novi	Nic nowego
Pax romana	określenie stanu pokoju istniejącego wewnątrz i na zewnątrz Imperium Rzymskiego.
Si vis pacem, para bellum	Jeśli chcesz pokoju, szykuj się do wojny
Circus Maximus	najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu, miejsce igrzysk, wyścigów rydwanów i walk gladaitorów
Interrex	w dawnej Polsce osoba zastępująca króla w okresie bezkrólewia;. interreksem był z urzędu prymas
Ius romanum	Prawo rzymskie to system prawny starożytnego Rzymu,
Res publica	„rzecz publiczna”, od tego pochodzi słowo republika
Nota bene	Tak na marginesie, à propos (skrót nb)
Et caetera	I tak dalej … (skrót etc)
Post scriptum	W skrócie PS lub P.S. tłumaczone z łaciny oznacza ‚po liście” lub „po piśmie”. Zwrot ten dotyczy wszystkiego, co zapragniemy dodać na końcu korespondencji.
Concordatum	Konkordat, umowa międzynarodowa
Pacta conventa	„układy umówione”, w dawnej Polsce umowa publicznoprawna szlachty z nowo obieranym królem
pro forma	Dla pozoru, dla formy
pro publico bono	Dla dobra publicznego, dla dobra ogółu
Spiritus movens	„poruszający duch”, siła sprawcza, ktoś, kto prowokuje innych do działania, kto inspiruje
nolens volens	Chcąc nie chcąc
In varietate concordia	W różnorodności siła, dewiza UE
sensu stricto	w ścisłym znaczeniu
De facto	W rzeczywistości, faktycznie
terra incognita	„Ziemia nieznana” możemy tak powiedzieć o dziedzinie, o której nie mamy pojęcia, o czymś nowym albo zagadkowym
Summa summarum	Podsumowując
Ante Meridiem/ Post Meridiem	Stąd angielskie AM /PM
tabula rasa	„Czysta tablica” Arystoteles określał tak nieskalany wiedzą umysł dziecka, „zapisywany” w miarę zdobywania kolejnych doświadczeń
status quo	Istniejący obecnie stan rzeczy
Persona non grata	Osoba niepożądana
Repetitio est mater studiorum	Powtarzanie jest matką nauki. Nawet w dobie metod aktywizujących sprawdzi się sparafrazowana zasada – czego Jaś nie powtórzy, tego Jan nie będzie umiał.
O tempora, o mores!	„Co za czasy! Co za obyczaje!” - te słowa wypowiadają ci, którzy pamiętają „dawne czasy”, uważając, że kiedyś było lepiej
Cogito ergo sum	„Myślę, więc jestem” stwierdzenie to, będące dowodem na istnienie wypowiedział francuski filozof Kartezjusz czyli René Descartes (Je pense donc je suis)
Memento mori	„Pamiętaj o śmieci” czyli pamiętaj o nieuniknionym, wszystkich nas czeka śmierć, wobec której gromadzenie dóbr materialnych i koncentrowanie się na doczesności nie ma znaczenia. Częsty motyw literatury i stuki średniowiecznej.
Carpe diem	Chwytaj dzień, ciesz się z chwili
Non omnis moriar	„Nie wszystek umrę” - to cytat z Pieśni III Horacego, której tematem jest nieśmiertelność sztuki. Artysta nie umiera ”cały”, bo pozostawia po sobie swe dzieła
Vade mecum	„Pójdź za mną” - od niego wywodzi się słowo Vademecum, czyli przewodnik lub kompendium wiedzy na dany temat
Vis maior	„Siła wyższa” - to okoliczności, którym nie sposób się przeciwstawić. Siłą wyższą może być na przykład korek drogowy, który sprawia, że spóźniasz się do szkoły
Festina lente	„Spiesz się powoli”, czyli spiesz się mądrze, bo jak wiemy „Co nagle, to po diable”
Amor omnia vincit	Miłość wszystko zwycięża
Alea iacta est	słowa wypowiedziane przez Cezara, gdy 49 r. p.n.e. przekraczał na czele armii rz. Rubikon, wkraczając z Galii do Italii. Oznaczało to wszczęcie przez Cezara wojny domowej; przen. zwrot — szerzej znany w wersji: „kości zostały rzucone” — oznaczający powzięcie ryzykownej i nieodwołalnej decyzji
Homo homini lupus est	Człowiek człowiekowi wilkiem
Per aspera ad astra	Przez ciernie do gwiazd, przen. 'przez trudy, cierpienia do sukcesu
Homo sapiens	Człowiek rozumny
Primum non nocere	„Po pierwsze nie szkodzić” naczelna zasada medyczna, przypisywana Hipokratesowi, zwanemu „ojcem medycyny”
Curriculum vitae	Cv - życiorys
Per risum multum poteris cognoscere stultum	Poznasz głupiego po śmiechu jego
Ignoranta iuris nocet	Nieznajomość prawa szkodzi
Audiatur et altera pars	Należy wysłuchać drugiej strony
Scio me nihil scire	wiem, że nic nie wiem
Mea culpa	Moja wina
Pater Noster	Ojcze nasz
Sursum corda	W górę serca
Caritas	miłość miłosierna
Credo	Wierzę
Gloria	Chwała
Kyrie eleison, Christe eleison	Panie zmiłuj się
Gloria in excelsis Deo	Chwała Bogu na wysokościach
Christus mansionem bendicat	Chryste błogosław mieszkańcom
Securitas	Bezpieczeństwo
Antyseptis	Zapobieganie zakażeniom
Desinfectio	Dezynfekcja, niszczenie drobnoustojów
Evacuatio	Ewakuacja
Fractura	Złamanie
Luxatio	Zwichnięcie
Trauma	Uraz
Vulnus	Rana

Podziękowania dla wszystkich,

którzy dorzucili swoją cegiełkę do powstania tej listy.

Opisy powstały na podstawie encyklopedii PWN oraz cudownej książki Zuzanny Kisielewskiej „Nolens Volens czyli chcąc nie chcąc, prawie 100 sentencji łacińskich i kilka greckich”.

Małgorzata Wiśniewska

Data dodania: 2023-03-02 18:39:50

Data edycji: 2023-03-03 18:42:20

Ilość wyświetleń: 9372